Si quieres acceder a los contenidos completos y conocer mejor la vida de los animales invertebrados con más imágenes e información, échale un vistazo a nuestra versión para ordenador.
ANIMAIS INVERTEBRADOS - ESPONXAS
ESPONJAS
As esponxas son animais moi primitivos que se alimentan filtrando partículas polos poros que se estenden por todo o seu corpo, por iso o nome de poríferos (o nome común débese a que algunhas especies se usaron como esponxas durante anos). Son masas xelatinosas, con coláxeno e un esqueleto de carbonato de calcio ou sílice, que están cheos de buratos: os máis pequenos permiten entrar auga (ostíolos) e os maiores, que son escasas, a súa saída (ósculos). Nas paredes interiores dos seus túneles teñen células exclusivas, os coanocitos, con forma de funil e un flaxelo que axitan para xerar correntes de auga no seu interior
Durante moito tempo se pensou que eran un tipo de planta. Foi no século XVIII cando descubriron o seu funcionamento interno e que podían contraerse, pasando a consideralos animais. O fluxo interno de auga polas múltiples canles que teñen, permite que se alimenten e intercambien gases para respirar e reproducirse. Son bombas de auga e, aínda que varía segundo a especie ou a época do ano, estímase que filtran aproximadamente 2 litros de auga por minuto
ÓSCULOS: GRANDES POROS DE SAÍDA
Nos canles internos haI zonas que se ensanchan e acumulan coanocitos para xerar o fluxo de auga no interior da esponxa, son as cámaras de coanocitos.
OSTIOLOS: PEQUENOS POROS DE ENTRADA
Son estruturas tan básicas que non teñen tecidos nin órganos no seu deseño corporal, mais iso é compensado pola súa enorme plasticidade. As súas células son capaces de cambiar a forma e o función segundo as necesidades do ambiente onde viven (totipotentes), dando lugar a unha enorme variedade en termos de tamaño e forma, non só entre diferentes esponxas, senón tamén dentro mesma especie. Esta característica especial das súas células fai que as esponxas sexan capaces de "reconstruírse", como na película Terminator. Nos estudos de laboratorio someteron as esponxas a presións que "esmagaban" unha parte do seu corpo e inmediatamente as súas células comezaban a moverse para volver á súa posición anterior e recuperar a función que desempeñaron, de xeito que en 2 ou 3 semanas a esponxa xa reconstruíra a súa forma e funcionalidade. Ademais, cando se realizou o mesmo experimento, xuntando dúas pezas de esponxas diferentes, separáronse e reconstruíronse cada unha por conta propia. O que nos demostra que, dalgún xeito, se recoñecen.
O Atlántico norte europeo é unha das rexións do mundo con maior riqueza na variedade de esponxas. Na ría hai moitos tipos diferentes, aquí incluímos só algúns dos que atopamos con máis frecuencia, aínda que na parte final temos unha xanela de diapositivas para observar fotografías de moitos máis tipos. Adoitan ter cores rechamantes e poden adoptar diferentes formas e tamaños para adaptarse a diferentes ambientes. Son relativamente fáciles de identificar e diferenciar doutros animais, xa que o seu corpo é poroso. Non obstante, salvo algún tipo moi característico, é difícil distinguir un do outro e adoita ser necesario un estudo co microscopio para establecer a especie.
Son moi abundantes nas nosas augas e contribúen de maneira importante a colorear os nosos fondos, especialmente ás esponxas incrustantes que se espallan polas rochas, xa que precisan un substrato relativamente duro onde medrar. Aínda que as rochas adoitan ser a superficie máis usada, tamén viven fixándose nas algas ou nas cascas e cunchas doutros animais e hainas que desenvolven rizomas (raíces febles) para ancorar na area. Para establecerse, prefiren zonas onde hai un certo grao de corrente que facilite a súa filtración e con baixos niveis de sedimentación, xa que, se houbese moita cantidade, atoaría as súas canles internas. Esta é a razón pola que normalmente prefiren paredes verticais de rocha e, por iso, debemos ter coidado de non levantar demasiado a area cando nadamos preto delas.
Mais a importancia das esponxas vai alén das cuestións estéticas. A nivel global, realizan importantes funcións no equilibrio do ecosistema mariño, dado que as súas estruturas axudan a modelar e estruturar os ambientes bentónicos (dos fondos) e, debido á súa natureza, actúan como filtros biolóxicos que moven os nutrientes e "limpan" detritos.
Pero tamén xogan roles importantes a menor escala, en función das relacións que establecen no medio mariño. Contribúen ao equilibrio da biodiversidade a través da súa competencia, a maior loita das esponxas é polo espazo, competindo entre elas ou con algas e outros animais que tamén viven ocupando a superficie das rochas, como os briozoos ou os cnidarios. Como precisan menos luz para desenvolverse que as algas, a partir dos 10 m. de profundidade son máis abundantes que estas, mentres que neses primeiros metros son as algas as que gañan a partida.
Esponxas "pelexando" polo espazo
Cangrexo araña cuberto de esponxas
Lesma de mar comendo unha esponxa
Outra das súas funcións é servir de alimento, especialmente a invertebrados, nudibranquios ou ourizos que se alimentan delas. Aínda que, a pesar de vivir inmóbiles, teñen poucos depredadores pois segregan substancias tóxicas para afastalos. Pero non todo vai ser unha loita, as esponxas establecen moitas relacións de simbiose. Os moluscos e crustáceos, por exemplo, ofrecen mobilidade ás esponxas e un lugar onde fixarse a cambio da camuflaxe e da protección química que proporcionan, e mesmo hai quen logra vivir dentro, coma os vermes tubícolas ou as ofiuras, que manteñen limpas as esponxas a cambio de refuxio.
Calquera esponxa ten a capacidade de reproducirse de diferentes formas segundo as condicións do momento. Isto inclúe que poden reproducirse de maneira sexual, liberando gametos, ou asexual, por fragmentación ou a través de brotes. Cando a reprodución é sexual, a maioría das esponxas son vivíparas, de xeito que os ovos son fecundados dentro das canles, onde as larvas pasarán os primeiros estadios do seu desenvolvemento, dando lugar ás novas esponxas. A reprodución asexual vailles permitir aumentar o seu tamaño ou colonizar o espazo próximo, mentres que a reprodución sexual favorece a súa dispersión.
ESPONXAS INCRUSTANTES
Cliona celata
Pachymatisma johnstonia
Phorbas fictitius
A máis abundante e maior das nosas esponxas. Atoparémola en calquera mergullo, dado que están espalladas por toda a ría, chegando ás veces a extensións de varios metros de longo e medio metro de alto.
Aparecen sempre sobre rochas, buscando especialmente superficies verticais, aínda que tamén poden medrar nas fendas e covas.
É unha esponxa incrustante que se espalla formando grandes e grosos parches redondos na rocha (pode chegar ata os 50 cm).
Ten a superficie aveludada, con múltiples e amplas elevacións lobuladas nas que se abren os poros, polo xeral agrúpanse nas zonas máis elevadas.
Esponxa incrustante que adquire cores rechamantes entre o laranxa e o vermello intenso. Pode expandirse ata máis de 30 cm, e faino de xeito irregular adaptándose ao relevo no que se atopa.
Caracterízase porque o seu corpo está cheo de grandes poros que se afunden en depresións circulares.
A Phorbas Tenacior é moi semellante, pero os orificios de entrada forman círculos máis irregulares e amosan unha cor azul intensa. n puntos pouco profundos, como o Illote Viños, A Furna ou Areamilla.
Non fallan os animais interesados en habitar nesta fermosa esponxa e é bastante común atopar vermes “espaguete” e ofiuras que viven nelas. Así como os nudibranquios que se alimentan na súa superficie, como a Doriopsilla pelseneeri.
-----------------------------------------------------
Existen diferentes variantes do xénero Phorbas.
Podémolas ver en covas e grandes fendas en puntos como Areamilla, Liméns, As Raeiras ou A Borneira e en puntos da parte exterior das Illas Cíes.
Aparentemente ten unha coloración gris, que pode ser máis pálida ou tender cara ao morado, pero en realidade é de cor branca.
O aspecto gris débese á presenza dalgunhas algas simbiontes que viven no seu interior, por iso cando as atopamos en cavidades ou covas, onde non hai luz suficiente para que as algas se desenvolvan, amosan a súa cor branca.
Os ósculos (grandes poros de saída) normalmente están situados nas arestas, mentres que os ostíolos (pequenos buratos de entrada) polo resto do corpo.
Son esponxas furadoras, a medida que medran perforan a rocha sobre a que se asentan e forman galerías polas que favorecer o fluxo de auga para alimentarse e respirar. Son capaces de destruír rochas duras para ocupar o seu lugar.
De cor amarela intensa, aínda que poden amosar tons máis escuros arredor de grandes poros e ás veces adquirir tons máis verdosos.
A pesar de ser unha esponxa de medrar nas rochas, é de tamaño pequeno, espallándose en parches de apenas 4 ou 5 cm de diámetro.
A aparencia enredada que presenta a súa base dálle o nome de arañeira en varias linguas. Sobre esta base, levántanse múltiples picos pequenos (de cor brillante) por onde se abren os buratos de saída. Entre os picos xorden os pequenos puntos dos buratos de entrada.
Aplysilla sulfurea
Aplysilla rosea
Dysidea fragilis
Como o seu nome indica, difire na cor. Aínda que anteriormente eran consideradas a mesma esponxa cunha tonalidade diferente, hoxe as variantes amarelas e rosas considéranse especies diferentes.
Comparten características pero presenta unha tonalidade rosa intenso que tamén a fai moi rechamante e de gran beleza, especialmente en contraste coa cor doutros animais que podemos atopar sobre ela.
A aparencia moi similar ás anteriores, xeralmente forma parches semitransparentes e incrustantes dos que saen pequenos conos. Pero é unha esponxa moi plástica, que pode ter outras formas máis lobuladas ou desenvolver grandes proxeccións en forma de tubo.
De cor branca, aínda que pode adquirir coloracións agrisadas, verdosas ou avermelladas.
Hai outras especies de esponxas que tamén teñen unha textura de arañeira e presentan outras cores, como o Dysidea pallescens de cor púrpura clara.
En lugares pouco profundos, como Viños ou Cala do rei.
Os parches poden chegar a varios centímetros de diámetro e teñen os ósculos grandes.
Adoitan escoller puntos pouco profundos, xeralmente baixo beirís e podemos atopala en A Borneira ou no faro dinamitado.
A súa cor amarela intensa chama tanto a atención que se pode atopar a pesar do seu pequeno tamaño.
Presente en puntos pouco profundos, como o Illote de Viños nas Illas Cíes.
ESPONXAS DE TUBOS
Esta singular esponxa non é frecuente na ría. Atopámola só nalgúns puntos máis profundos, pero a incluímos pola súa beleza e singularidade.
Ten unha cor amarela ou laranxa intensa e medra formando amplos tubos coas paredes cheas de pequenos poros.
As paredes destes tubos son máis grosas na base que na parte superior e son irregulares e lisas.
Esponxa incrustante que se estende nas rochas. De aparencia irregular, forma pequenos montes nos que asoman cráteres marcados a xeito de chemineas, son os grandes buratos de saída. Ao seu redor pódense ver os pequenos buratos de entrada, espallados polo corpo.
A superficie desta esponxa é moi característica, xa que semella un tecido granulado que xera grandes poros irregulares.
Tedania urgorrii
Haliclona cinerea
Haliclona ??
Outra especie de Haliclona (hai moitas que están presentes na ría) que, a pesar de ser incrustante, pode desenvolver moito os ósculos e adquirir o aspecto dunha esponxa de tubo.
A súa superficie mostra como unha rede de fibras que se cruzan e nela ábrense os grandes poros de saída. Estes poros poden desenvolverse para formar tubos redondeados nalgúns exemplares.
Presente a diferentes profundidades. En puntos máis superficiais, como o illote Viños, os exemplares son máis pequenos e de cor máis clara, mentres que a maior profundidade, como o faro verde, as chemineas desenvólvense máis e adquiren cores máis escuras.
Ten dúas variantes de cor, polo de agora a que nos temos atopado presenta matices entre o rosado e o morado escuro. Tamén pode ser beixe e laranxa clariño. Pode alcanzar os 20 cm. de diámetro e superar os 5 cm. de alto cando forma tubos.
Aparecen en practicamente todos os sitios de mergullo, tanto nos máis superficiais como nos máis profundos. Cíes, Cenoiros, A furna, Faro verde ou Salgueirón son bos lugares para atopar grandes extensións.
De cor rosada, aínda que poden aparecer con coloracións máis pálidas ou tirando a morado. Esténdense sobre a rocha e poden alcanzar un metro de diámetro, aínda que non adoitan expandirse máis de 30 cm.
Normalmente aparecen a máis de 20-25 m de profundidade e atópanse frecuentemente entre gorgonias e briozoos. Para velas teremos que ir a As Raeiras ou ao Banco de Melide.
Alcanzan os 7 cm. de alto e 5 cm. de diámetro na súa apertura. Ás veces, cando son grandes, amosan formas máis irregulares. Os exemplares espállanse, crecendo bastante separados uns dos outros.
ESPONXAS RAMIFICADAS
Esponxa masiva que se incrusta nas rochas, algas ou outras esponxas, formando múltiples tubos de aparencia irregular que se estenden verticalmente.
Estes tubos están abertos no extremo superior (ósculos ou buratos de saída), onde presentan un bordo peludo.
Haliclona oculata
Desmacidon fruticosum
Axinella polypoides
Esta esponxa estilizada medra nas rochas e, aínda que a súa verdadeira cor é amarela, aquí atopámola en cor rosa intenso debido á presenza de algas microscópicas no seu interior.
Medra entre 10 e 30 cm, aínda que é posible que o faga aínda máis.
Hai outras esponxas ramificadas e moi vistosas, aínda que as atoparemos máis ocasionalmente, xa que normalmente medran a profundidades superiores aos 15 m.
A esponxa cornuda ramifica en brazos amarelos carnosos, coa superficie limpa e aveludada, que parten dunha base común aplanada.
Normalmente, ramifícase abondosamente (máis ca luva de serea) de xeito bastante ordenado e, a miúdo, nun só plano.
Os pequenos buratos dispóñense espaciados regularmente, ao igual ca na luva de serea e tamén é flexible, aínda que non tanto como a luva.
Existen esponxas moi similares, mais coas protuberancias ramificadas de xeito algo diferente, como a Homaxinella subdola, de ramas máis grosas ou a Axinella dissimilis, máis coñecida como corno de cervo polas ramas planas.
Tamén adoitan ter unha rañura lonxitudinal nun dos seus lados. Por toda a superficie están espallados os buratos de entrada, máis pequenos.
Os tubos comparten unha base común a partir da cal crecen. De cor laranxa clara, normalmente aumentan aproximadamente 30 cm.
Pódese atopar en puntos como Frapelo ou Cenoiros, arredor de 15 a 20 m de profundidade.
O máis característico son os pequenos buratos, aínda que visibles, que forman fileiras ao longo das pólas, coma se fosen frautas. De aparencia lisa e lene, as súas pólas póñense vanse bifurcando a xeito de abano.
Normalmente, as ramas longas e delgadas medran en brazos máis ou menos regulares, pero tamén poden facelo desigualmente, con diferentes lonxitudes e grosores, ou mesmo poden engordar nas puntas formando pas.
Habitualmente aparece a certa profundidade como en As Raeiras, Frapelo ou Cenoiros, pero ás veces pode ser abundante localmente en lugares menos profundos.
OS LUGARES MÁIS VISITADOS
No fondo mariño hai moitos tipos de relacións de cooperación entre diferentes formas de vida. Do mesmo xeito que pasa coas algas ou os corais brandos, algunhas esponxas serven de abrigo ou alimento para múltiples animais. A esponxa luva de serea (Haliclona oculata), en particular, adoita estar moi concorrida e se a miramos de preto é moi común atopar nelas diferentes especies. Desde gambas pequenas ata nudibranquios, sendo especialmente frecuente o tipo Jorunna tomentosa.
GALERÍA
ESPONXAS SACO
Clathrina cancellata
Sycon ciliatum
Paraleucilla magna
Esta esponxa particular, relativamente frecuente despois dos 15 m, mostra unha cor branca intensa. Isto nos axudará a localizala, xa que non é demasiado grande, entre 2 e 8 cm.
Do fino "talo" co que está unida ás rochas, ábrese o resto do corpo, en forma de abano enreixado.
A enorme plasticidade e adaptación das esponxas fai que a súa forma, tamaño ou textura poida variar enormemente. Ás veces só alcanzan tamaños moi pequenos, coma esta esponxa peluda, que apenas mide entre 1 e 3 cm. Sobresae suxeita ás rochas, como exemplares solitarios ou en pequenos grupos, caracterízase pola coroa pilosa que bordea o seu grande orificio de saída.
Tamén en forma de saco aplanado, aínda que máis irregular, temos a esponxa saqueta. Na aresta ábrense os grandes ósculos de saída.
De cor branca, tamén podes mercar máis tons crema ou gris. A súa superficie é lene e limpa, de aspecto aveludado.
Medran illadamente ou en pequenos grupos.
Pode aparecer suxeita a diferentes estruturas, xa sexan algas ou outras esponxas, mais, sobre todo, atoparémola entre mexillóns. As cordas das bateas son o mellor lugar para atopalas.
O resto do corpo tamén mostra unha fina capa de pelo e ten unha cor ocre que pode tender aos tons marróns.
Presente en moitos puntos de mergullo, tanto pouco profundos coma Viños ou Liméns, ou nos máis profundos, en lugares como o pecio Ivy ou As Raeiras.
A súa superficie está chea de buratos irregulares e pequenos (ostíolos), mentres que na aresta se abren os buratos máis grandes (ósculos).
Hai outras especies similares como a Clathrina blanca, pero esta apenas alcanza uns milímetros de altura.
Podémolas ver en As Raeiras, O Ruso ou na zona de Salaillos.
ESPONXAS REDONDAS
Tethya citrina
Artemisina transiens
Guitarra solorzanoi
Normalmente é de tamaño pequeno (10 cm.), esférica, rugosa e de cor laranxa.
Verémolas illadas e a pouca profundidade case sempre nos puntos de mergullo preto da costa, aínda que se poden atopar ata case 1000 m de profundidade. Posúe centos de pequenos poros que permiten que a auga penetre no seu interior e un ósculo máis grande polo que sae e a través do que se pode ver por dentro o esqueleto da laranxa.
Outra esponxa alaranxada e redonda é a seta, aínda que menos habitual ca laranxa de mar, entre outras cousas porque acostuma a crecer a maiores profundidades.
Duns 5 - 10 cm de diámetro, se as condicións son favorables pode formar amplas poboacións.
De forma ovalada coa superficie lisa. Suxeitase ás rochas cun talo/pedúnculo longo e robusto.
Alén dos 20 m. de profundidade atopamos esta esponxa. Durante este verán vimos como se distribúen os exemplares illados ocupando grandes extensións rochosas. Sendo moi abundante a súa presenza.
Grazas ao traballo do GEMM e a plataforma de ciencia ciudadá REDOGAL, conseguimos poñer nome a esta peculiar esponxa.
Na parte orientada á superficie, ábrense xuntos os ósculos de saída, algo máis grandes e alongados.
En As Raeiras ou no Banco de Melide poden chegar a ser moi abundantes.
O seu aspecto semella unha mestura de laranxa do mar e cliona amarela. Cuns 7 cm. diámetro.
A superficie é lisa e suave, de cor laranxa pálida, con numerosos ostíolos de entrada abertos, espazados entre eles, que sobresaen da superficie.
A partir dos 20-25m. Para ver esta esponxa terás que visitar lugares con certa profundidade como As Raeiras, onde son relativamente abundantes.
Hai esponxas do xénero suberites, moi semellantes, como a Suberites carnosus (cun só ósculo), a esponxa do ermitán (Suberites domuncula), que cobre as cunchas dalgúns caranguexos ermitáns, ou a Suberites massa, que perde a forma de globo para estenderse polas rochas formando lóbulos redondeados.
A textura é lisa e de preto pódense ver os pequenos poros de entrada, irregulares e dispersos por toda a superficie.
Presenta un ou varios buratos de saída, xeralmente compostos, na parte superior, polos que se poden ver as canles internas.
Na superficie aparecen múltiples saíntes irregulares e poligonais a xeito de verrugas. Na época de cría pódese ver como as pequenas esferas (brotes) se desprenden dos saíntes rugosos da laranxa. Cada unha destas miniesferas tentará orixinar unha esponxa nova.
Atopámolas en moitos puntos de mergullo, destacamos as Illas Cíes ou A Furna por ser especialmente común nestes lugares.
Podemos atopar referencias co nome de Tethya aurantium, aínda que os estudos actuais parecen indicar que estaría limitado á variante atopada no Mediterráneo.
Son capaces de contraerse ata que se reducen de tamaño nun 75%, expulsando a auga do seu interior.
Normalmente están cubertas por outras formas de vida, como as algas ou os briozoos, que se enganchan nos buratiños da súa superficie rugosa, dándolle un aspecto "sucio" sobre a tonalidade alaranxada.
ESPONXAS CON PAPILAS
Aínda máis pequenas e tamén con forma de tubo temos a Leucosolenia ou esponxa órgano, que forma parches de tubos minúsculos, ás veces dando lugar a formas redondeadas, de apenas milímetros.
O seu pequeno tamaño fai que pasen desapercibidas a maioría das veces a pesar de ser bastante frecuentes.
Ciocalypta penicillus
Polymastia penicillus
Leucosolenia botryoides
Polo aspecto podería parecer que se trata dunha esponxa que crece formando tubos illados, pero en realidade trátase dunha estrutura en forma de coxín, que normalmente non se ve cando está cuberta de area, da que parten varios tubos semitransparentes con forma de cheminea. Estes tubos estreitan a medida que se achegan ao extremo superior, revelando a delgada cheminea interior.
Mais non é a única esponxa con estas características. Nos fondos areosos ou en zonas de rocha horizontal cubertas por unha capa de area tamén aparecen as esponxas de cheminea, Polymastia penicillus, duns 5 cm de alto.
É outra estrutura en forma de coxín da que parten os tubos semitransparentes cun debuxo de enreixado.
De cores entre o branco e o gris adoitan fixarse a rochas, pero non é estraño atopalas enganchadas tamén a algas ou cunchas doutros animais.
Poden aparecer en moitos puntos de mergullo, pecio Ivy, Illas Cíes, Frapelo ou Cala do rei.
Algunhas destas proxeccións son notablemente máis grandes (poros exhalantes), todas as demais son máis pequenas (inhalantes).
Poden aparecer en lugares moi diferentes como Cenoiros ou Cala do rei.
De cor amarela clariña ou crema, os tubos cónicos soben 5 cm sobre o chan.
Aparece xeralmente en zonas onde as rochas horizontais foron cubertas por unha capa de area.
Preséntase en puntos de mergullo como Cala do rei, Frapelo ou Cenoiros.
DIAPOSITIVAS DE ESPONXAS
Cliona celata
Cliona celata
Grantia compressa
Cliona celata
Para un coñecemiento máis profundo das esponxas que podemos ver en Galicia, recomendamos a guía de Jacinto Pérez Dieste e Bruno Almón Pazos. Un tesouro que reflicte a incrible biodiversidade das aguas galegas a través duns animais tan descoñecidos como interesantes.
Todas as fotografías, textos e vídeos pertencen ás autores e están protexidos pola Ley de Propiedade Intelectual. Non se permite o seu uso non autorizado.
